Foto: Esquire Middle East
Elbette ki, bu yazıyı okuyanların çoğu “Ortadoğu’nun Divası” Feyruz’un adını duymuş ya da şarkılarını dinlemiştir. Şarkılarını ondan dinlemeseniz de (ç)alıntılarını muhakkak dinlemişizdir. Türkiye’de Feyruz’un -tabii ki Assi-Mansour Rahbani kardeşlerin ve oğlu Ziad Rahbani’nin- şarkılarından araklama yapan birçok şarkıcı bulursunuz. Erkin Koray’dan Ajda Pekkan’a, Ferdi Özbeğen’den Deniz Seki’ye birçok şarkıcı Feyruz ve Rahbani kardeşlerin şarkılarını kimi kaynak göstererek kimi de hırsız suskunluğuyla seslendirmiştir.
Peki kimdir Feyruz? Feyruz, Mardin göçmeni Süryani Ortodoks Wadi Haddad ile Lübnanlı Maruni Lisa Alboustani’nin ilk çocukları Nouhad Haddad olarak 21 Kasım 1935’te Lübnan Cebel el Ard’da dünyaya geldi. Nouhad, Youssef, Hoda ve Amal kardeşlerin en büyüğü olan Nouhad’in çocukluğu Beyrut’un Hıristiyan mahallelerinin birinde ve büyükannesinin köyünde geçti. O büyüleyici, şefkatli (hanun) sesi 11 yaşında müzik öğretmeni Mohammed Fleyfel’in dikkatini çekti. Onun konservatuara gitmesi konusunda ailesini ikna etti. Daha sonra Lübnan Radyosunda çalışan Halim el Roumi’nin dikkatini çeken Nouhad, Lübnan Radyosu korosuna şarkıcı olarak atandı ve sahne adı olarak Feyruz’u (Turkuaz) kullanmaya başladı. Nouhad burada çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra müzik konusunda belki tüm dünyayı etkileyecek tanışma gerçekleşti: Assi-Mansour Rahbani kardeşler ve Feyruz. Rahbani Kardeşler, Feyruz için şarkılar bestelemeye başladı. Bunlardan ilk hit olanı Etab’dı. Bu şarkının başarısından sonra Feyruz Arap dünyasında hızla popülerleşti. Uzun yıllar sürecek olan müzikal birliktelik Feyruz ve Assi Rahbani’nin 23 Ocak 1955 tarihinde evliliğiyle başka bir boyuta taşınmış oldu. Bu evlilik ile birlikte Feyruz, Rum Ortodoks inancına geçti. Uzun yıllar boyunca kilisede de ilahileri seslendirmeye devam etti. Bu ilahilerden oluşan albümler de yayınladı. Feyruz ve Assi’nin dört çocukları oldu: Ziad (besteci, söz yazarı, solist, oyuncu, senarist), Layal (1987’de beyin kanamasından öldü), Hali (menenjitten dolayı çocukluktan beri felçli), Rima (sanatçı).
Feyruz, Rahbani kardeşler ile ilk büyük konserini Uluslararası Baalbeck Festivali’nde verdi. Bu tarihle beraber Feyruz artık dünya çapında tanınan bir ses olmuştu. Rahbani kardeşler, 1960’lardan Feyruz ile profesyonel müzik birlikteliklerini sonlandırana kadar 200’den fazla beste- şarkı sözü, birçok operet ve üç sinema filmi yaptı. Assi Rahbani’nin vücudu yoğun tempoya dayanamayarak 1972 yılında beyin kanaması geçirdi. Sevenleri günlerce hastane önünde mumlarla nöbet tuttu. Bu rahatsızlığı atlatan Assi Rahbani bir yıl içinde sahnelere geri döndü. Oğulları Ziad Rahbani, annesinin, yanında babası olmadan sahneye çıkmasını ünlü Saalouni el Nas (İnsanlar Sordular) şarkısı ile anlattı.
Feyruz ve siyasi duruşu
Feyruz ve Rahbani kardeşler 1970’ler ile beraber dünyanın birçok şehrinde konserler vermeye başladı. Feyruz ve Rahbani Kardeşlerin dünyada tanınması çok hızlı olmuştu. Bu ünü hızlandıran müzik kalitesi ile beraber tutundukları siyasi tavırdı. 1969 yılında Cezayir’in darbeci başkanı Houari Boumedienne tarafından talep edilen özel konseri reddetmesi hem Lübnan’da hem de dünyada büyük yankı uyandırdı. Uzun süre Lübnan resmi kurumlarınca yok sayılan Feyruz, açıklamasında her zaman her ülke ve halklara şarkı söyleyeceğini ancak tek bir kişiye şarkı söylemeyeceğini belirtmişti. Feyruz ve Rahbani kardeşler, Lübnan İç Savaşı öncesinde ve sırasında savaş karşıtı görüşleri, ülke siyasetçileri ile ilgili açıklamaları tutumlarının aktif göstergesiydi. Özellikle Rahbani kardeşlerin hazırladıkları gösterilerde siyasi hicivlere bolca yer verilmekteydi. Lübnan İç Savaşı ile beraber birçok ünlü isim ülkeyi terk etmeyi seçti. Ancak Feyruz ve Rahbani Kardeşler ülkeyi terk etmeyi reddettiler. Hatta hem Hıristiyan Doğu Beyrut’ta hem de Müslüman Batı Beyrut’ta gösterilen Petra Opereti’ni oynadılar. Sadece uluslararası konserler için yurtdışına çıkan Feyruz ülke insanına savaştan dolayı kızgınlığını ve ülke sevgisini birçok şarkı ile dile getirdi. Bunların en ünlüsü Li Beyrut ve Bhebbek Ya Lıbnen oldu. İç savaş sırasında Feyruz ülkesinde Petra Opereti dışında bir konser vermedi. Lübnan’da kardeş kavgası sürdükçe konser vermeyeceğini defalarca belirtti. Feyruz savaş bittikten sonra 1994 yılında ülkesindeki ilk konserini harap olmuş Şehitler Meydanı’nın yeniden açılışında yaptı.
1979 yılında Feyruz ve Rahbani kardeşler müzikal ve kişisel ilişkilerini bitirmeye karar verdiler. Bu andan itibaren Feyruz oğlu Ziad Rahbani ile çalışmalarına devam etti. Feyruz ve Rahbani kardeşler tüm Lübnan için büyük anlam ifade etmekteydi. Öyle ki, Doğu ve Batı Beyrut sınırları keskin çizgiler ile çizilmiş ve bu hat boyunca keskin nişancılar yerleştirilmişti. Ancak, bu sınırları ne yazık ki Assi Rahbani’nin 1986 yılındaki ölümü kaldıracaktı. Assi Rahbani Doğu Beyrut’ta öldüğünde cenaze kafilesinin geçişi için tüm siyasi gruplar cenaze merasimi bitene kadar ateşkes ilan etmişti. İç savaş tüm ülkeyi kasıp kavururken Assi Rahbani’nin ölümü tüm ülkede hüzünle karşılanmıştı. Birkaç saatliğine de olsa silahlar susmuştu.
Lübnan iç savaşının bitmesi Feyruz’un hüznünü dindirse de başlayan Filistin mücadelesi ve İsrail’in tutumu ünlü sanatçıyı çok etkilemişti. O ünlü Wahdon şarkısını tam da bu dönemde okudu. Özellikle Arap coğrafyasında yapılan kavganın durması için defalarca açıklamalar yaptı.
Feyruz, Rahbani kardeşler ile müzikal anlamda ayrıldıktan sonra oğlu Ziad Rahbani, Philemon Wehde, Joseph Harb, Elias Rahbani (Rahbani kardeşlerin en küçüğü) ile çalışmalarına devam etti. Bu yeni çalışma ekibi ona Batı enstrümanları daha fazla kullanma şansı tanımıştı. Özellikle Ziad Rahbani batı tarzı bestelerine Feyruz’un kadife sesini ahenkli bir şekilde yerleştirmişti. Bu dönemde Kifak Inta, Ahwak, Sallimleh Alayh gibi şarkılar dinleyenlerin gönlünde taht kuruyordu.
Feyruz müzik yaşamı boyunca tüm dünyada onlarca konser, müzikal ve operette sahne aldı. Son konserlerinden olan 2008 yılında Şam’da verdiği konser ile yine ülkesinde büyük tartışmalara yol açtı. Suriye karşıtı siyasilerin öncülüğünde Şam’da konser vermemesi için kampanyalar başlatıldı, anketler yapıldı. Ancak tüm bu kampanyalara rağmen Feyruz konserini iptal etmeyi reddetti ve “Şam’ın bir kültür başkenti” olduğunu belirtti. Suriyeliler ise Feyruz’u tam olarak bağırlarına bastılar. Sınır kapısında Feyruz’u binlerce insan karşıladı. Konserden günler önce ve sonra Suriye’nin her dükkanında, kafesinde, evinde kısaca her yerinde Feyruz şarkıları çalındı. Binlerce insana konser veren Feyruz konser sonrası yaptığı açıklamada Suriye’ye, ikinci evine geldiğini belirtti.
Antakya için Feyruz
Levant coğrafyasında Feyruz sevgisi gerçekten görülmeye değer. Lübnan, Suriye, Filistin, Ürdün, İsrail ve Mısır’ın her yerinde Feyruz’un şarkısı, posteri, grafitisi, tablosunu görmeniz mümkün. Onu bu şekilde popüler kılan hanun sesi, belki de Arap coğrafyasının en iyi müzisyen ve sanatçılarından oluşan Rahbani ailesi ile çalışması ve siyasi duruşu olmuştur. Bu üç faktör Feyruz’un Ortadoğu’nun en iyi seslerinden biri olmasını sağlamıştır.
Antakya, İskenderun, Samandağ ya da Altınözü’nde gezerken kulağınıza Feyruz’un bir şarkısının gelmesi işten bile değildir. Özellikle eski Antakya sokaklarını adımlarken kafelerden çalan Feyruz parçaları sizi başka bir dünyaya alır götürür. Feyruz’un her parçasında farklı duygulara dalarsınız. Habbaytak Bıssayf ile ümitsiz bir bekleyişi, Bektob Ismek ile karşılık bulmayan bir aşkı, Nassam Aleyna Hawa ile gurbeti, Ken Al Zamaan bir mahalle aşkını, Kifak İnta’da ise eski sevgilisi ile karşılaşan bir kadını görürsünüz.
Feyruz’un video kayıtlarını izleyenler yüz mimiklerinin çok sabit olduğunu fark eder. Bunun sebebi onun hala yaşadığı sahne korkusu ve mütevazılığı. Öyle mütevazı ki pandemiden önce belki bir pazar günü yaşadığı semtteki Rum Ortodoks kilisesinde onu dua ederken görebilirdiniz. O Lübnan halkının içinden çıktı ve hiçbir zaman halkını terketmedi. O halkının düştüğü duruma hep üzüldü ve belki de bu sebeple ona hüznün şarkıcısı dediler. Yalnızken her Feyruz dinlediğimde gözlerim dolar. Şarkılarının sözlerinin hepsini anlamasam da sesindeki buğu, şefkat beni her zaman derinden etkiler.
En son Fransa Başkanı Macron’un ona Fransa Şeref Madalyası vermek için ziyaret ettiğinde fotoğraf veren Feyruz, kızı Rima Rahbani ile Lübnan’da yaşamaya devam ediyor.
*Sen şefkatlisin