"El youm ollika eala haşabat el'ladi allaq al'ard alaa al'miah"
"Bugün çarmıha asıldı, yeryüzünü suların üzerinde asılı tutan"
Bugün perşembe, Büyük Perşembe. Dallar Pazarı yani Şa'nini ile başlayıp Paskalya Bayram günü, dirilişin müjdesi ile kutlamalarla sonlanacak Matem Haftasının beşinci günü: Antakya Ortodoksları için Arapçadaki karşılığı olarak Hames al'Kaber…
Mesih İsa'nın tutuklanması, yargılanması, çilesi, çarmıha gerilmesinin, mezara defnedilmesinin anıldığı ve dirilişinin kutlandığı Kutsal Üç Günlerin ilk günü olan Büyük Perşembe (Hames al'Kaber) gününde Mesih İsa'nın Son Akşam Yemeği'nin ardından ihanete uğraması, yakalanması, cezalandırılması ve çarmıha gerilmesi anılır. Can Şakırgil Abi'nin kaleme aldığı "Kutsal Hafta'da Neleri Kutluyoruz?" yazısında da dediği gibi, "Ortodoks geleneğinde ibadet yeniden yaşanarak yapılıyor gibidir" ve Antakya Ortodokslarının özellikle de Paskalya Dönemi Törenlerinde bin yıllık bir anı tekrar yaşadığınızı hissedersiniz.
Büyük Perşembe de adeta bu binyıllık tekerrürün ilk günüdür. Bugünün töreninde İncil’den, Mesih İsa’nın Son Akşam Yemeği’nden çarmıha gitmesine kadarki olayları anlatan toplam 12 bölüm okunur. Okunan her İncil boyunca görevliler veya cemaat içinden gönüllüler yanan mum ile “nur”u temsilen kürsünün başında dururlar. Kilise cemaati de İncil okunduğu süre boyunca ayakta durup dualar ederek, dilekler dileyerek ellerindeki pamuk ipliklilere birer düğüm atarlar.
İncil’den okunan 12 bölüm, Mesih İsa’nın Havarileri ile Son Akşam Yemeği ile başlar.[i]
Son Akşam Yemeği ve ritüelleri Büyük Perşembe Töreninde önemli bir yer tutar. Günümüzde Antakya, İskenderun ve çevre kiliselerinde devam etmiyor olsa da Ortodoks Kiliselerinde, Mesih İsa’nın bu Son Akşam Yemeği’nde tevazusunu ve kendisinden sonra hiçbirinin bir ötekinden üstün olmadığını göstermek için havarilerinin ayaklarını yıkaması olayı; kilise papazının cemaat içerisinden seçilen 12 kişinin ayaklarını yıkaması ritüeli ile temsil edilir. Kutsal Ayin içerisinde her daim okunan ilahilerin çoğu ise Son Akşam Yemeği’ne kabul edilmek için Mesih’e yakarışta bulunan komünyon ilahisi ile değiştirilir.[ii]
Son Akşam Yemeği’nde Mesih İsa, havarilerine gideceği vaktin yaklaştığını anlatarak, ölümüyle gelecek üzüntü ve ardından dirilişi ile gelecek müjdenin mesajını verir. Son Akşam Yemeği’nin ardından Mesih İsa, Havarileri ile Getsemani Bahçesi’ne dua etmek üzere gider. Burada dua ederken kendisini tutuklamaya gelen Yahudi Askerleri ve kalabalığın içinden çıkıp gelen Yahuda’nın ihanet öpücüğü ile kendisinin ‘Nasıralı İsa’ olduğunu anlayan askerlere teslim olur ve yargılanmak üzere Pontuslu Vali Pilatos’un huzuruna çıkarılır.
12 İncil Ayini boyunca okunan ilk 5 Bölüm, Son Akşam Yemeği’nden tutuklanma, yargılanma ve hüküm giydirilmesini anlatan Kutsal Yazıtlardan oluşur. 6. Bölüm ile birlikte ise çarmıh cezasına çarptırılan Mesih İsa’nın haç yolu anlatılır. 5. İncil okunduktan sonra kilisede ışıklar kapanır, binyıllık hüznünü taşıyarak siyahlar içinde gelen insanlarla beraber her taraf matemin karanlığına gömülür, tıpkı binyıl önce İsa Mesih çarmıh üzerinde acı çekerken güneşin ışığından mahrum bırakıp karanlığa boğduğu dünya gibi…
Karanlığın içinden bu binyıllık acının bugün dahi süregelen tazeliğini hissettiren bir ağıt yükselir.[iii] Aynı karanlığın içinden bu ilahi ağıtın ardından matem renklerini, siyah cübbesini giyinmiş kilise papazı, sırtına haçını yükleyip Mesih İsa’nın haç yolu temsiline çıkar. Koro okuyucuları da aynı ilahi ağıdı okuyarak Haç’ın önünden yürürler. Karanlıkla beraber sessizliğe bürünen kilisenin kubbesinde yankılanır bu binyıllık acıya dokunan ağıt ve kubbede yankılandıkça da insanların yüreğine işleyip gözlerinden yaşlar halinde süzülür.
Bu ilahi kilise içerisinde Haç ile yapılan üç tavafta da birer kere okunur. Bunun gerekliliğine dair kesin bir ritüel tabımı bulamasam da bu ilahi ağıt genellikle Haç’ın ardından Haç yolu boyunca yürüyen iki kadın ve bir erkek okuyucu tarafından birer kere okunur; tıpkı Mesih’in Haç yolunda ardından ağıtlar içinde yürüyen Mejdeli Meryem, Meryem Ana ve Meryem Ana’yı emanet ettiği havarisi Aziz Yuhanna gibi…
Okunan bu ilahide Mesih İsa’nın çarmıha gerildiği, başına dikenli taç koyulduğu; mor bir elbise giydirilerek insanların alayları, aşağılamaları ve köstek olmak için tekmeleri arasından kendi haçını taşıyarak yürüdüğü anlatılır. Haç yolu temsilinde canlandırılmayan tek an da budur belki de çünkü ilahinin sonundaki “Acılarına secde ediyoruz Ey Mesih" mısrası her okumada üç kere tekrar edilir ve herkes aynı anda secdeye eğilerek haç çeker ve kilise içinde Haç’ın arasından yürüdüğü insanlar tıpkı binyıl önceki inananlar gibi ona secde eder, gelecek olan dirilişin müjdesini beklerler.
Üç devre kilise iççinde tavaf edildikten sonra Haç bir katafalk üzerine dik bir şekilde yerleştirilir ve başına dikenli taç geçirilir. Ardından ışıklar yanar ve 12 İncil Ayini devam ederken Abuna (Arapça: Papaz) tarafından bahurlanarak önünde secde edilir.
6. Bölüm ve devamında okunan bölümler de Haç Yolu’nu, Mesih İsa’nın çektiği acıları anlatan kutsal yazıtlardan oluşur. Son 3 bölüm ise ertesi günü gerçekleşecek olan töreni, Mesih İsa’nın cenazesinin haç’tan indirilip gömülmesini anlatır.
Artık 12 İncil Ayini’nin tamamlanmış, okunan her bölümle beraber dua ederek düğüm atılan pamuk ipliklerinde 12 düğüm de tamamlanmıştır. Biz ölümlülerin günahlarının affı için Haç’ın üstünde asılı duran Mesih’ine secde edip kiliseden ayrılır herkes. Düğüm atılan ipler de ya dualarıyla beraber kendinden sonra kilisede kalması için haça asılır ya da bileğe bağlanarak veya da evlerde bu akşamın bereketiyle, duasıyla, hatırıyla beraber saklanır…
[i] Yemek sırasında İsa eline ekmek aldı, şükredip ekmeği böldü ve öğrencilerine verdi. “Alın, yiyin” dedi, “Bu benim bedenimdir.” Sonra bir kâse alıp şükretti ve bunu öğrencilerine vererek, “Hepiniz bundan için” dedi. “Çünkü bu benim kanımdır, günahların bağışlanması için birçokları uğruna akıtılan antlaşma kanıdır.” – Matta 26: 26 – 28
[ii] Ikbelnil youm, şeriken li eşşeike-sırri ya ıbn’allah
Lienni lestu akulu sirreke li e’deik
Vele u’tika kubleten ğeşşetten misle yehuveza
Lekin hel lıssi a’terifu leke hetifen
Uzkurni yarab, uzkurni ya seyyid, uzkurni ya kuddus
Mete eteyte fi melekute
Ey Tanrı’nın oğlu, gizemsel akşam yemeğine bugün beni kabul et
Çünkü senin gizemini düşmanlarına açıklamayacağım ve
Yahuda gibi seni aldataarak öpmeyeceğim.
Lakin suçlu gibi sana itiraf ediyorum
Krallığında beni hatırla ya Rab, beni hatırla ya Kutsal, beni hatırla Ya Seyid
[iii]i alyawm euliq ealaa khashaba aldhy eallaq al'ard ealaa almiah
'iklil min shawk wde ealaa hamt mlk almalayika
brfyraan kadhbaan 'albis
alladhi washah alsma' bialghuyuwm
qabl latmat aldhy 'aetaq adm fi al'urdun
khatn albieat samr bialmasamirwabn aledhra' taen biharba
nsejd lialamik ayuha almasih
fa'arna qiamatuk almajida
Bugün çarmıha asıldı, yeryüzünü suların üzerinde asılı tutan
Dikenli taç koyuldu krallar kralının başına
Alaycı mor bir elbise giydirildi gökleri bulutlara bürüyenin üstüne
Tekmeyi kabullendi Ademi Ürdün’de azat eden
Kilisenin güveyi çivilerle çivilendi ve
Bakirenin oğlu mızrakla vuruldu…
Acılarına secde ediyoruz Ey Mesih!
Bize yüce dirilişini göster…